Omgangsrecht: een fundamenteel mensenrecht
Naar aanleiding van de discussie na mijn lezing op de infodag van SBO (www.sbo.be) op 5 april 2008 in Hasselt, wil ik hier nader ingaan op de vraag van de aanwezigen hoe ver men moet gaan in de strijd om omgang met de eigen kinderen te kunnen verkrijgen. Dit is een heel delicate kwestie die vraagt om een genuanceerd antwoord.
Voorop staat dat elke ouder het fundamenteel recht heeft om contact te hebben met het eigen kind. Dit kan zeker als een fundamenteel mensenrecht worden beschouwd. Dit laatste wil zeggen dat als de ex-partner dit belemmert hij of zij een ernstige wandaad pleegt.
De rechter erkent dit recht en zal na afweging van alle beschikbare informatie er zorg voor dragen dat elke ouder de kinderen regelmatig kan zien. Slechts als het belang van het kind in gevaar zou kunnen komen, zal de rechter in zeer uitzonderlijke gevallen anders beslissen.
Het probleem is echter dat de rechtbank een uitspraak kan doen over de omgangsregeling, terwijl de ex-partner daar geen gevolg aan geeft. Ook kan de ex-partner de kinderen zodanig manipuleren dat zij de andere ouder niet wensen te zien. In dit laatste geval kan de ex-partner doen alsof hij of zij wil meewerken aan de opgelegde omgangsregeling, maar het wijt aan de kinderen dat van die regeling niets terechtkomt. Dit soort slepende kwesties kunnen veel jaren aanslepen, zelfs als de kinderen al lang volwassen zijn geworden.
Voor de ouder die de dochter of de zoon nooit kan zien is dit een heel pijnlijke zaak. Het snijdt in het hart de liefde voor het kind niet te kunnen uiten. Het is heel triest te weten dat het kind zich verder ontwikkelt zonder dat je daarbij als ouder steun, warmte en veiligheid kunt bieden. Je voelt je totaal machteloos omdat je niets kunt doen om jouw kind jouw liefde te kunnen tonen. Het besef dat jouw ex er alles aan doet en alle tijd en kans heeft om het contact te dwarsbomen en om jou in een slecht daglicht te stellen zodat jouw kind je haat of afkeurt, is hemeltergend.
Het is dan ook begrijpelijk dat ouders die zich in zo’n uitzichtloze situatie bevinden er alles aan doen om de strijd te winnen. Maar helaas, zelfs als de rechtbank aan zijn of haar kant staat, kan de ex jarenlang koppig en vol haat de beslissing van de rechter aan zijn of haar laars lappen. De rechter is ook machteloos: hij kan moeilijk elke week de politie naar de ex-partner sturen om met geweld de kinderen uit het huis te sleuren en onder dwang naar de ouder te brengen. Plaatst hij de onwillige ouder in de gevangenis en geeft hij het toezicht aan de andere ouder, dan kan dit in strijd zijn met het belang van het kind, omdat die maatregel voor het kind uitermate traumatiserend kan zijn. Dit alles is erg frustrerend voor de ouder, maar we kunnen moeilijk de rechterlijke macht de schuld geven van al deze ellende.
We zitten dus met een patstelling. Aan de ene kant is er de ex-partner die de kinderen volledig naar zich toe trekt. Aan de andere kant is er de ouder die een juridisch gevecht aangaat zonder uitzicht op een oplossing. Terwijl het gaat om een fundamenteel recht.
De vraag die mij werd gesteld is hoever de ouder moet gaan in deze strijd. Ik heb het hier over die gevallen waar geen oplossing wordt bereikt na jarenlange procedures. Op deze vraag is geen eenvoudig antwoord te geven. Hierboven heb ik geschetst in welke vreselijke situatie de ouder zich bevindt en dat zelfs de rechter, als hij beslist in het voordeel van die ouder, uiteindelijk ook vrij machteloos is als de ex-partner niet wil meewerken.
Hoe nu verder? Ik besef hoe pijnlijk het moet zijn voor de ouder die het kind zo graag bij zich wil hebben, al is het maar een paar dagen in de maand, maar toch geef ik het advies de juridische strijd stop te zetten. Alles wat je namelijk doet, via de advocaat, de rechter of eigenmachtig, lokt bij de tegenpartij nog meer verzet uit. Let op: ik heb het hier over situaties waar alles al werd geprobeerd zonder dat er een lichtpuntje was.
Zolang je de strijd aangaat, lever je je in zeker zin over aan jouw ex-partner. Hij of zij weet namelijk dat je in zijn of haar macht bent. Hij of zij is de baas over jou en jouw ex kan door de omgang te weigeren jou jarenlang treiteren.
Die macht moet worden gebroken. Dat kan door nu eens voor jezelf te bepalen: “Kijk, het is heel jammer dat ik mijn kinderen niet kan zien. Ik heb alles geprobeerd, maar ik kan die strijd niet winnen. Ook de rechtbank kan mij niet echt helpen. Ik ga nu mijn eigen leven leiden, ik laat mijn leven niet meer bepalen door mijn ex. Als mijn kinderen mij willen zien, dan zijn ze heel welkom. Ik zie wel wat er komt”.
Wat kan er nu allemaal gebeuren als je deze beslissing neemt:
1. Je bent bevrijd van een grote emotionele last: je bent weer de baas over jouw eigen leven. Je weet dat je het beste voorhebt met jouw kinderen, maar je kan nu even niets doen.
2. Jouw ex begrijpt er niks meer van. Hij of zij kan jou niet meer treiteren.
3. De kinderen horen niets meer. “ Wat is er met ons vader? (of moeder?”. Misschien, als ze oud genoeg zijn, gaan ze zelf contact zoeken.
4. Doordat je niet meer in die uitzichtloze strijd gewikkeld zit, wordt je rustiger en evenwichtiger. Daardoor sta je sterker als je de kinderen onverwachts eens ontmoet.
5. Last, but not least: stel dat door die bevrijding van die emotionele last, je al jouw energie kan besteden aan jouw werk, aan jouw hobby of aan vrijwilligerswerk in de samenleving, dan ben je een goed model voor de anderen, ook voor jouw kinderen. Zij kijken naar jou op. Jij wordt iemand met wie jouw kinderen graag contact zouden willen.s
Het kan natuurlijk zijn dat jouw kinderen veraf wonen of in een ander land. Dan moet je kunnen wachten totdat de kinderen in de puberteit komen. Vrijwel alle kinderen gaan dan op zoek naar de ouder die ze niet of nauwelijks kennen.
Een praktische wenk die vaak goed werkt is de volgende: voor zoverre het mogelijk is, leg je elke maand op een apart spaarboekje of -potje wat geld opzij voor jouw kind. Als er ooit opnieuw contact is, of als het kind gaat verder studeren in het hoger onderwijs, of gaat samenwonen, dan kan je zeggen dat je al die jaren maandelijks wat opzij hebt gelegd en dat je dat bedrag nu wilt geven. Je stelt daarbij geen voorwaarden. Jouw kind zal dan weten dat je al die tijd aan hem of haar hebt gedacht. Voor jou is dit een steun omdat je weet dat dit het minste is wat je kan doen voor jouw kind, maar het is tenminste dat.
Ten slotte wil ik nog een advies geven voor het moment waarop de kinderen contact zoeken of even op bezoek komen. Op dat moment is het van het grootste belang dat je niet begint te zeuren! Hou het gewoon gezellig. Ga samen iets drinken. Toon belangstelling voor jouw kind door te vragen over hobby’s, vrienden, toekomstplannen, enzovoort. Laat vooral jouw kind aan het woord. Geef het aandacht. Op die manier zal jouw kind erg verrast zijn door die 'aardige' moeder of vader die ze nauwelijks kent! Praat zeker niet over jouw ex. Begint jouw kind zelf over alles wat er in het verleden is gebeurd, praat er dan rustig over, zonder wrok. Als jouw kind jouw ex bekritiseert, ga daar niet op in. Begin over iets anders.
Kortom, met mijn bovenstaand advies bied ik geen oplossing voor het heel trieste probleem, maar als je mijn advies volgt, bespaar je heel wat ellende en is er meer kans dat het toch nog goed komt. Ook al moet je daar enkele jaren op wachten.