Een jongen van vijftien met verkeerde en oudere vrienden
De moeder van Prosper is na twintig jaar huwelijk onlangs gescheiden van haar man. Zij schrijft dat er nooit ruzie is geweest in het gezin, maar in haar ogen is er nooit sprake geweest van een echt gezin. Haar ex was meestal tot heel laat aan het werk, ook in het weekend. Hij had zijn eigen hobby’s. Ze gingen zelfs apart op reis tijdens de vakanties. De moeder trok dan op reis met de kinderen en de vader ging apart. Zij besloot tot de scheiding wegens de onverschilligheid en het totale gebrek aan betrokkenheid van haar ex, zowel ten aanzien van de kinderen als van haar.
Tot haar verbazing stelde haar ex voor dat de kinderen om de week bij hem zouden verblijven. Er zijn vier kinderen in het gezin, drie dochters en een zoon. Prosper heeft twee ouders zussen en een jonger zusje. Alle kinderen zijn nog thuis. De moeder had tot voor kort nooit echt problemen gehad met haar vier kinderen. Zij vormden met z’n vijven een hecht gezin.
Er is ooit een onderzoek geweest en de psychologe had het vermoeden dat bij Prosper sprake was van een ‘autisme spectrum stoornis’. Zij stelde een psychiatrisch onderzoek voor. De moeder schrijft hierover dat zij dat niet wilde omdat zij Prosper aanvaardde zoals hij was en ze wilde niet dat hij een stempel zou krijgen. Hij was een vrolijk, ondernemend en aangenaam kind. Op school behaalde hij goede resultaten, zonder dat hij er zich veel moest voor inspannen. Hij zit nu op het technisch onderwijs in een richting die hij zelf heeft gekozen.
De problemen begonnen toen Prosper vorig jaar tijdens een kermis een groep jongens leerde kennen. De moeder kwam er stilaan achter dat die groep bestond uit vijftien jongens in leeftijd variërend tussen dertien en drieëntwintig jaar. Prosper werd soms opgehaald door een jongen met een dure BMW. De moeder vreest dat die oudere kerels de jongeren gebruiken voor louche praktijken. Sommigen zijn bekenden van de politie.
Een eerste conflict ontstond toen Prosper naar een fuif wou. Op eisende toon vroeg hij twintig euro aan zijn moeder, die het niet toestond. Hij vertrok toen boos naar zijn kamer. Even later zag zij hem wegfietsen. Hij had zijn mobiel afgezet en kwam pas om twee uur ‘s nachts terug thuis. De moeder was heel erg boos, maar het ging het ene oor in en het andere weer uit.
Vanaf dat moment werd het fuiven een gewoonte. Eerst alleen in het weekend, daarna ook een paar keer in de week. Er was geen houden aan. Op den duur was de moeder al blij als hij om vier uur in de ochtend belde om hem te komen ophalen. Dreigen, straffen door hem geen zakgeld te geven of argumenteren had geen enkel effect. De moeder begon te vermoeden dat Prosper aan de drugs zat. Als er een fuif is gepland, dan gaat hij die week niet naar zijn vader.
Ook op school ging het bergaf. De laatste maand van het schooljaar ging hij niet meer omdat hij tien onvoldoendes had en hij dat toch niet meer kon inhalen.
Er werd nog geprobeerd om grenzen te stellen en het uur van thuiskomst af te spreken. Dat werkte niet. Omdat de moeder vaak heel ongerust was, had ze al een paar keer de politie opgebeld. Een week geleden bracht de politie hem naar huis. Ze gaven de moeder de raad strenger op te treden door bijvoorbeeld zijn gsm af te pakken. Als de moeder dit probeerde, werd Prosper gewelddadig. Hij draaide haar arm om, trok aan haar haren en probeerde zijn moeder te doen vallen. Het werd zo erg dat haar oudste dochter opnieuw de politie belde. De agenten zagen aan zijn ogen dat Prosper onder invloed van drugs was. De politie zei dat de moeder altijd moet opbellen als Prosper zonder toestemming is weggelopen. In het andere geval zou zij van kinderverwaarlozing beschuldigd kunnen worden.
Op advies van de politie heeft de moeder Prosper aangemeld bij het Bureau Jeugdzorg. Prosper beloofde mee te werken, maar diezelfde avond trok hij er weer vandoor. Die nacht werd hij opnieuw opgepakt door de politie wegens vandalisme.
De moeder voelt zich machteloos. Volgens haar geniet Prosper hiervan. Hij staat nu op de wachtlijst van Bureau Jeugdzorg. De moeder zou graag van mij alvast wat advies krijgen. Op het eind van haar mail zegt de moeder dat volgend week het verjaardagsfeest is van haar oudste dochter. Aan alle ooms en tantes heeft ze gezegd ‘zo gewoon mogelijk’ te doen tegenover Prosper.
Mijn advies
Je legt mij een moeilijk probleem voor, alhoewel datgene wat je gedetailleerd en nauwkeurig schetst voor mij bekend terrein is. Het is moeilijk omdat je natuurlijk zult begrijpen dat via e-mail hier niet zomaar een sluitend advies gegeven kan worden. Normaal gezien moeten de ouders bij deze problemen intensief begeleid en ondersteund worden. Ik wil toch een poging wagen om een advies te geven, maar jij bent de deskundige over jouw eigen gezinssituatie zodat jij zelf moet beslissen om mijn advies bruikbaar is. Desgewenst kunnen we er verder over corresponderen.
De gedragsproblemen van Prosper zijn fors en tasten het gezinsleven heel erg aan. Hij trekt op met slechte vrienden, doet niets meer voor school, is agressief tegen zijn moeder, is niet voor rede vatbaar, doet waar hij zin in heeft, doolt 's nachts zonder toestemming rond, neemt drugs, loopt weg van huis, wordt opgepakt door de politie wegens vandalisme.
Tot voor kort was Prosper helemaal anders: een vrolijk en ondernemend kind, hij volgde met plezier zijn opleiding en is op school een rustige en beleefde leerling. Het is in elk geval een gunstig teken dat hij tot zijn veertiende zich normaal en sociaal aangepast gedroeg. Dit wil zeggen dat hij in feite goed is opgevoed. Ook zal hij zich bij anderen wellicht nog steeds aangenaam gedragen. De basis is dus aanwezig en dan is de prognose meestal gunstig, in tegenstelling tot adolescenten die ook al als kind zeer problematisch van gedrag waren; die zijn heel moeilijk te behandelen en blijven als volwassenen meestal erg asociaal. Zorgelijk is wel dat hij nu weet dat hij jou in zijn macht heeft en je schrijft dat hij daarvan geniet.
Wat kan ik hier adviseren? Gezien de geëscaleerde situatie moet je hier denken aan een nogal radicale wijziging in de opstelling van de ouders tegenover deze vijftienjarige. Hij is natuurlijk nog erg jong en hij kan weinig weerstand bieden tegen de slechte invloed van verkeerde en oudere vrienden. Hij loopt veel risico door de combinatie van druggebruik en crimineel gedrag. Er is ook een risico dat hij helemaal in de put geraakt.
Over drie jaar is Prosper een jonge, volwassen man, die verantwoordelijk moet zijn voor zijn eigen gedrag en zijn leven zelf moet bepalen. Drie jaar is een korte tijd. Belangrijk is dat hij zijn zelfvertrouwen niet verliest, dat zijn zelfbeeld of zelfwaardering positief blijft. Dit laatste is nu wellicht niet het geval. Diep in zijn hart weet hij natuurlijk hoezeer hij zijn moeder kwetst. Hij voelt zich wellicht overal mislukt. Zijn toekomstperspectief is somber. Hoe lager zijn zelfbeeld, hoe groter het gevaar dat hij nog dommere dingen gaat doen.
Je moet dus alles doen om te voorkomen dat zijn zelfbeeld nog negatiever wordt. Dit wil zeggen dat je de zoveelste mislukking moet vermijden. Elke ruzie die je met hem hebt is een nieuwe deuk in zijn zelfwaardering. Het afpakken van zijn gsm is bijvoorbeeld een verkeerd advies: je weet vooraf dat hij dat zal weigeren en als je probeert het af te pakken, dat hij dan agressief zal worden. Dan is de dag weer voor de rest verpest en hij loopt in ruzie weg. Als hij zegt dat hij naar een fuif wil gaan en je weigert dit, dan weet je vooraf dat hij toch zal doorzetten en dan is er weeral felle ruzie. Dus waarom zou je doorgaan met die dingen waarvan je toch weet dat het verkeerd zal uitpakken?
Betekent dit nu dat je alles zomaar moet toelaten en dat Prosper over je heen mag lopen? Dat bedoel ik niet. Prosper zit nu in een heel moeilijke periode en de vraag is hoe je hem hieruit kunt helpen zonder dat het steeds erger wordt. Dit kan het best als volgt:
- vanaf nu is Prosper voor alles wat buitenshuis gebeurt zelf verantwoordelijk. Ik hoop dat je een familiale verzekering hebt. Dat is absoluut noodzakelijk. Hij moet dus zelf opdraaien voor de gevolgen.
- als hij thuiskomt dan vraag je hem niet uit, wat er ook is gebeurd. Je vangt hem gewoon met veel warmte en liefde op. Hou het gezellig met een kopje koffie of thee. Als je hem uitvraagt of opnieuw begint over wat de vorige avond is gebeurd, dan begint de ruzie opnieuw en is ook deze dag weer verpest. Bovendien wordt zijn zelfbeeld dan nog meer aangetast. De afspraak om tijdens het verjaardagsfeest van jouw oudste dochter zo gewoon mogelijk te doen tegenover Prosper past perfect bij dit advies. Ik hoop dat tantes en ooms niet te veel met 'goede raad' zullen komen, want dat werkt toch averechts.
- ‘vergeven en vergeten’ is een advies dat ik aan veel ouders in deze situatie geef. Kom nooit terug op wat is gebeurd. Begin elke dag met een nieuwe lei. Bewijs aan Prosper dat je hem blijft vertrouwen, wat er ook is gebeurd: dat is de beste manier om hem uit deze moeilijke fase te halen.
- als er een hevige ruzie is geweest waarbij hij woedend naar zijn kamer liep en hij komt tien minuten later terug in de woonkamer alsof er niets is gebeurd: doe dan ook alsof er niets is gebeurd. Hij komt naar beneden uit schuldgevoel, om het weer goed te maken, maar hij kan het niet over zijn lippen krijgen. Doe dan alsof je dat begrijpt en hou het gezellig.
- naar de politie bellen, jeugdzorg inschakelen en dergelijke maakt het alleen maar erger. Het bewijst dat je hem niet meer vertrouwt. Trouwens, je hebt zelf al ervaren dat zodra de politie weg is, Prosper zich er niets meer van aantrekt. Dus waarom al die ellende over je heen halen? Dat je de schuld zou krijgen van verwaarlozing als je niet aangeeft als Prosper wegloopt is flauwe kul. Jou valt niets te verwijten. Een vijftienjarige kan je niet vastbinden.
Kortom, mijn advies komt er op neer in het gezin zelf conflicten te vermijden, juist door te vermijden die dingen te zeggen of te doen waarvan je zelf weet dat het tot ruzie zal leiden. Voor de gevolgen van zijn gedrag buitenshuis moet Prosper zelf opdraaien, maar als liefhebbende moeder vang je hem altijd met veel warmte op, zonder hem uit te vragen en zonder te zeggen 'had je maar naar mij geluisterd'.
Prosper moet ook ervaren dat hij geen macht meer over jou heeft: hij is vanaf nu gewoon zelf verantwoordelijk voor wat hij doet. Jammer als het fout loopt, maar thuis wordt hij altijd met liefde opgevangen. Ondertussen probeer je met de andere kinderen het zo goed mogelijk te houden en leef jij ook jouw eigen leven.
Ik kan natuurlijk niet garanderen dat hij de volgende weken of maanden niet nog meer zal uitspoken en soms veel dagen zal wegblijven. De situatie zit vol risico's. Maar als hij niemand heeft die hem vertrouwt en onvoorwaardelijk van hem houdt, dan wordt het zeker nog veel erger. Hoe meer hij wordt gestraft , hoe meer anderen zich met hem gaan bemoeien, hoe meer hij zal weglopen naar zijn vrienden, want bij hen is hij af van al het gezeur en heeft hij wellicht alle plezier.
Misschien nog een advies dat raar zal klinken: probeer zoveel mogelijk met je andere kinderen te genieten van het leven. Hij is in elk geval om de andere week bij zijn vader, dan is het dus rustig bij jou. Neem vakantie als het even kan. Doe die dingen die voor jou belangrijk zijn. Dit zeg ik allemaal omdat je dan de energie opdoet om beter om te gaan met de spanningen die Prosper veroorzaakt. Hoe sterker en minder gestrest jij bent, hoe eerder de problemen van Prosper voorbij zullen zijn. Het kan helaas nog veel maanden duren eer Prosper zijn evenwicht heeft teruggevonden.
Als je crisishulp van Bureau Jeugdzorg zou krijgen, dan kan je hen deze e-mail laten lezen. Zij kunnen een belangrijke ondersteunende rol spelen om jou en Prosper te helpen deze heel moeilijke periode van zijn leven boven te komen.
Ik hoop dat je hieraan iets hebt en ik wens je veel sterkte toe!
Evaluatie
De moeder laat het hierbij. Twee maanden later evalueert zij mijn adviezen positief: 8 voor ‘het advies heeft mij goed geholpen’, 7 voor ‘de problemen zijn nu afgenomen’ en 8 voor ‘ik voel mij zelfzekerder in de opvoeding’.
Mijn advies om de politie niet meer op te bellen en hulpverlening te mijden, kan gedurfd lijken. Mijn belangrijkste argument is dat deze moeder een liefhebbende moeder is die alles over heeft voor haar kinderen. Tot nog toe heeft ze het heel goed gedaan en met de drie andere kinderen zijn er geen problemen. Het gaat om een hecht gezin en ik hoor niks over problemen als de kinderen bij hun vader zijn. Ik ga er daarom van uit dat er een stevige basis is en dat Prosper al te goed beseft wat voor een heldhaftige en goede moeder hij heeft. Ik geef de moeder daarom de raad geen ruzie te maken, haar zoon niet continu te zitten verwijten en om nooit meer terug te komen op wat is gebeurd. Zij mag wel op het moment zelf duidelijk en zakelijk zeggen wat kan en wat niet kan, maar dat is het dan. Mijn strategie is gebaseerd op de gedachte dat de liefde altijd overwint.