AANPAK SPIJBELEN
Ongeveer 5 procent van de leerlingen zijn twee weken of meer per schooljaar onwettig afwezig. Een kleine groep van 2 procent van de leerlingen neemt 50 procent van alle spijbeldagen voor haar rekening. Het gaat dus om een kleine groep van hardnekkige spijbelaars. In sommige scholen wordt veel meer gespijbeld dan in andere.
Diverse vormen van afwezigheid op school
Leerlingen zijn niet alleen afwezig omdat ze spijbelen. Er kunnen ook wettelijke of andere niet-wettelijke redenen zijn van hun afwezigheid op school. In de onderzoeksliteratuur worden zeven soorten afwezigheden onderscheiden:
1. schorsing of verwijdering van de school
2. afwezigheid wegens bijzondere omstandigheden zoals ziekte of overlijden van een familielid
3. afwezigheid die oogluikend wordt toegestaan omdat het zo’n lastige leerling is
4. afwezigheid door toedoen van de ouders omdat het kind thuis moet helpen
5. afwezigheid die de ouders toestaan uit machteloosheid
6. spijbelen of afwezigheid die zowel door de school als door de ouders wordt afgekeurd
7. afwezigheid in de klas van een leerling die wel op school is.
In de literatuur wordt spijbelen meestal gedefinieerd als onwettige afwezigheid waarvan de ouders niet op de hoogte zijn. Soms wordt een onderscheid gemaakt tussen spijbelen en schoolfobie. Heeft het kind een schoolfobie dan wil hij wel naar school, maar hij kan niet. Bij spijbelen wil het kind niet naar school. In de praktijk wordt een schoolfobie meestal gezien als een vorm van spijbelen.
Het is vanzelfsprekend dat elke soort afwezigheid een aparte benadering vereist. Elke vorm van afwezigheid kan andere oorzaken hebben. Spijbelen bijvoorbeeld kan veroorzaakt worden door schoolfobie, scheidingsangst, angst om op school te mislukken, te moeilijk huiswerk, niet gemotiveerd zijn voor de school, slechte relaties met leerkrachten, enzovoort. Er is daarom geen algemene, effectieve benadering van spijbelen. We moeten rekening houden met de specifieke oorzaken en specifieke omstandigheden waarin de spijbelaar zich bevindt.
Het is belangrijk om alle leerlingen op school te houden. Er is een verband tussen spijbelen en criminaliteit. Spijbelaars lopen net als geschorste leerlingen meer risico voor druggebruik, seksueel actief gedrag op jonge leeftijd met voor meisjes de kans een jonge, alleenstaande moeder te worden, psychische problemen en gebrek aan toekomstperspectief. Deze kinderen brengen ook grote kosten teweeg: ze kosten tien keer meer aan gezondheidszorg en aan sociale dienstverlening, dan kinderen zonder problemen. Ook als volwassenen lopen ze het risico minder geïntegreerd te zijn in de samenleving.
Noodzaak van een brede benadering
De school moet een beleid voeren waarbij alle vormen van afwezigheid aangepakt worden. Er zijn natuurlijk wettige vormen van afwezigheid, maar hier moeten ook maatregelen genomen worden om de leerling te helpen de leerachterstand in te halen, terug actief mee te doen aan het leerproces of hem te ondersteunen bij rouwverwerking of bij andere emotionele en sociale problemen.
Alle personeelsleden moeten achter het plan van aanpak staan, dit geldt ook voor de conciërge en voor het administratief personeel. Dit vergt duidelijk leiderschap, consistent optreden en de leerlingenbegeleiders moeten voldoende tijd hebben om de leerlingen die om een of andere reden afwezig zijn geweest op te volgen.
Een audit organiseren
Om een beleidsplan op te stellen is een AUDIT noodzakelijk. Bij de hoorzittingen en de interviews, ook met de leerlingen zelf, wordt gezocht naar een antwoord op de volgende vragen:
1. wat heeft effect op de aanwezigheid van de leerlingen op school?
2. waarom zijn sommige kinderen afwezig?
3. welke ideeën heeft men om de situatie te verbeteren? (De persistente spijbelaars zijn de beste informanten om op deze vraag een antwoord te geven).
4. op welke dagen, in welke perioden en bij welke lessen wordt gespijbeld, worden leerlingen uit de klas gezet of op school geschorst?
Bij audits op scholen valt onder andere op dat leerlingen die vaak afwezig zijn over het algemeen een laag zelfbeeld hebben, ze voelen zich vervreemd van de school, ze zijn niet populair, zij hebben emotionele problemen, druggebruik komt vaak voor en sommigen spijbelen omdat ze worden gepest.
Ouders van spijbelaars hebben vaak een afwijkende houding ten aanzien van de school. Zij vinden bijvoorbeeld opleiding minder belangrijk of ze denken dat afwezigheid niet zo erg is. Ze houden hun kinderen makkelijk thuis om voor een zieke te zorgen of om samen er op uit te gaan. De oorzaken van de problemen leggen deze ouders bij de leerkrachten of bij de leeftijdgenoten die hun kind pesten of onder druk zetten.
In scholen waar veel gespijbeld wordt ligt er een overdreven nadruk op presteren ten koste van een meer pedagogische benadering. Er ligt minder nadruk op zorg, leerkrachten hebben minder tijd voor de leerlingen en ze zijn niet getraind in het leren omgaan met probleemgedrag (een slimmerik zal door hebben dat ik hier reclame maak voor mijn trainingen).
In de scholen waar geen leerlingen worden geschorst (ongeveer 40 % van de scholen) heerst een goed schoolklimaat en een gemeenschapsgevoel, de relaties tussen leerlingen en leerkrachten zijn goed en de leerlingen kunnen participeren in het schoolbeleid.
De afwezigheden nauwkeurig registreren
Dit is niet altijd eenvoudig en het vergt een goede administratie. De afwezigheid kan digitaal worden geregistreerd zodat een lijst van de afwezige leerlingen altijd onmiddellijk beschikbaar is. Als de registraties onmiddellijk worden doorgeseind naar de administratie kan direct contact opgenomen worden met de ouders via telefoon of sms.
Deze directe en systematische registratie is ook belangrijk om de veiligheid van het kind te verzekeren. Zijn de ouders niet bereikbaar dan kan de dienst leerplichtzaken verzocht worden een huisbezoek af te leggen.
Elektronische systemen maken het mogelijk ook afwezigheid in elke les systematisch te registreren. Een goede registratie is noodzakelijk om een consistent beleid te kunnen voeren.
Een positieve leeromgeving creëren
In het strategisch plan om spijbelen en andere vormen van afwezigheid tegen te gaan moet de focus niet alleen gericht zijn op gedragsveranderingen. Veel belangrijker is de leerlingen te motiveren door hun prestaties te erkennen en te waarderen, door ze bij de activiteiten te betrekken, door hoge verwachtingen van de leerlingen te hebben en vooral door aan te sluiten bij de specifieke vaardigheden en talenten van elke leerling. Elke leerling heeft veel te bieden, kan op zijn manier creatief zijn en heeft vaardigheden waarmee hij successen kan behalen: bij die vaardigheden en talenten weet een goede leerkracht aansluiting te vinden bij zijn lessen.
Het curriculum moet relevant zijn voor de leerlingen. Ze moeten zaken aanleren die van belang zijn voor hun toekomst en waarmee ze werk kunnen vinden. Dit is een groot probleem als de leerlingen wonen in een achterstandswijk met veel werkloosheid en waar de mensen moedeloos zijn geworden en geen toekomstperspectief zien. Dit kan de school op haar eentje niet oplossen. De school moet aansluiting zoeken bij goede initiatieven binnen de samenleving, waar werkgelegenheid wordt geboden en rolmodellen van mensen die het gemaakt hebben als voorbeeld kunnen dienen. In achterstandswijken kan de school opereren als een soort wijkcentrum waar de ouders geholpen worden om zich bij te scholen en om te leren solliciteren.
Extra-curriculum activiteiten kunnen de aanwezigheid van de leerlingen op school stimuleren. Een ontbijtclubje of een ICT-club dat start voordat de schooldag begint, een huiswerkclub en lunchtime activiteiten zijn hier goede voorbeelden van.
Leerlingen die korte of langere tijd afwezig zijn geweest moeten hulp krijgen om hun leerachterstand in te halen.
Een plan van aanpak is tot mislukking gedoemd indien het management niet goed is, er veel personeelswisseling is, het lesgeven zwak is en de aanpak niet op een consistente manier wordt geïmplementeerd en toegepast.
Succes is gewaarborgd bij goed leiderschap, een eerlijke discussie over het plan van aanpak dat voortdurend bijgesteld en verbeterd kan worden, een goede registratie en opvolging van de afwezigheden, duidelijke verwachtingen, goede samenwerking met specialisten en met de lokale overheid en goed getrainde leerkrachten die voldoende ondersteund worden.
Werken met hardnekkige spijbelaars
Persistente afwezigheid is heel moeilijk te veranderen. Daarom zijn preventieve maatregelen het meest aangewezen.
Zoals hierboven gezegd is een klein groepje van 2% van de leerlingen verantwoordelijk voor de helft van de afwezigheden. Hun veelvuldige afwezigheid kan diverse oorzaken hebben. Persistente spijbelaars hebben typisch een slechte relatie met een bepaalde leerkracht. Andere veel voorkomende oorzaken zijn: problemen met huiswerk maken, leerproblemen, een slechte communicatie tussen de ouders en de school, een arrogante houding van de school tegenover de ouders.
Voor een plan van aanpak is samenwerking tussen de school, de leerling, de ouders en relevante voorzieningen cruciaal. De ouders moeten bijvoorbeeld leren gebruik te maken van bepaalde voorzieningen in de geestelijke gezondheidszorg of jeugdhulpverlening. Er moet hulp zijn bij leerproblemen. Sommige kinderen moeten op school een veilige plek kunnen vinden. Verwaarloosde kinderen moeten op school een ontbijt krijgen. Er moet gewerkt worden aan wat op school angst veroorzaakt bij bepaalde kinderen. Sommige kinderen kunnen grote groepen niet aan of kunnen zich heel moeilijk aanpassen aan veranderingen in de groepssamenstelling. Leerkrachten die te formeel en te afstandelijk optreden of soms regelrecht vijandig kunnen de motivatie om naar de les te gaan ondermijnen.
In uitzonderlijke gevallen leidt extreme angst of een schoolfobie tot persistente afwezigheid. Die angst kan veroorzaakt worden door gezinsfactoren of schoolfactoren. Hier is gedragstherapie aangewezen waarbij de leerling op een geleidelijke manier leert ontspannen te blijven bij angstverwekkende situaties of waar hij via modelling en rollenspelen nieuwe sociale vaardigheden aanleert.
Strafrechtelijke vervolging is niet erg effectief, behalve de procedure die eraan vooraf gaat. Zodra een ambtenaar van leerplichtzaken en de politie erbij betrokken worden, zullen de meeste ouders maatregelen nemen om hun kind naar school te sturen. Bij een klein groepje werkt strafrechtelijke vervolging niet.
Tenslotte moet ook aandacht worden besteed aan de opvang van leerlingen die langdurig afwezig zijn geweest. De terugkeer kan bemoeilijkt wordt doordat iedereen op school hen voortdurend vragen daarover stelt. Er moet een plan opgesteld worden en de leerkrachten moeten tactisch optreden. Het aanduiden van een mentor is heel effectief. In een eerste periode is twee contacten per dag aanbevolen. Ook kan een buddy worden aangewezen die de leerling helpt bij het inhalen van de leerstof.
Literatuur: DE GERESPECTEERDE LEERKRACHT: Professioneel omgaan met probleemgedrag Juliaan van Acker. 134 blz. 17,90 euro. of e-book voor 4,99 euro
UITTREKSEL: hoofdstuk 9 "een milde vorm van agressie"
verkrijgbaar via deze LINK