In dit verborgen hoekje van mijn website plaats ik enkele gedachten bij mijn dagelijkse studie. Alleen bedoeld voor wie de moeite heeft genomen zich te verdiepen in mijn visie.
Beschouwingen bij 'Cahier de l’Herne: Emmanuel Levinas'
19-11-2025 De kennis van de wetenschap en de wijsheid van de bijbel
Is de waarheid uitsluitend te vinden via de natuurwetenschappen of de empirische wetenschappen? Of biedt de filosofie een overtreffende waarheid die via die wetenschappen niet is te ontdekken? Zijn nihilisme en agnosticisme het meest verantwoord voor de mens of biedt het geloof in het bovennatuurlijke zicht op de ware zin van een mensenleven?
Volgens Emmanuel Levinas wordt de zin duidelijk in de relatie met een ander mens, de Ander met een hoofdletter. De Ander doet namelijk een beroep op mij om het goede te doen, om goed te zijn voor hem. Waar komt die roeping vandaan? Is het niet God die via de Ander tot mij spreekt? Wordt die roeping niet het best verwoordt door het judaïsme en het christendom, omdat in die geloven de liefde tot de naaste het meest fundamentele is?
Deze roeping is niet het resultaat van rationeel denken. Het gevaar bestaat dat het rationeel denken leidt tot een strijd van allen tegen allen, tot het uitmoorden van een hele groep of ras, zoals het nationaal-socialisme beoogde, tot imperialisme of tot totalitarisme, tot extremisme en terrorisme.
De roeping volgt ook niet uit een beslissing van de vrije wil. Onze roeping gaat vooraf aan onze vrijheid. Het gaat om een verantwoordelijkheid die dwingend is. De profeten uit de bijbel hebben hier telkens op gewezen om de mensen tot bezinning te brengen.
De kennis biedt de mogelijkheid de wereld en in zekere zijn ook de mensen tot ons bezit te maken of aan ons dienstbaar te maken. De wijsheid leert ons het goede te doen voor de wereld en voor onze naasten. De Ander krijgt hier prioriteit op de verlangens van het Ik. De onderwerping van de wereld wordt vervangen door de dienstbaarheid. Het is de taak van de filosofie de ethiek voorrang te geven op de politiek, waardoor vrede mogelijk wordt.
20-11-2025 Een mensheid zonder mythen
Levinas wil de religie bevrijden van mythen, zodat de mensen de ethiek als het ultieme doel stellen. Dit laatste wil zeggen dat niemand de welvaart die de wereld biedt als het zijne beschouwt, maar als iets waar iedereen recht op heeft. De religie moet ook worden bevrijd van mysticisme om in de plaats daarvan te zoeken naar de zin en het goddelijke in concrete situaties. Op die manier doorbreekt de mens zijn eigenbelang om goed te zijn voor de Ander en het lijden van de onderdrukten te verlichten.
In deze tijd waar tientallen oorlogen in de wereld woeden, biedt Levinas, - wiens familie ook quasi volledig door de nazi's werd uitgemoord -, een blik op een meer menselijke wereld. Tegenover de passie naar macht staat de passie van het Goede, tegenover zelfzucht staat generositeit. Door concreet en daadwerkelijk gehoor te geven aan het appel om het goede te doen voor anderen, wordt de mens menselijk en bereikt hiermee een toppunt als subject. De mens wordt hier geïnspireerd door wat hoger staat dan hij zelf: de Oneindige of God. Maar er is meer: die roeping is tot elke mens persoonlijk gericht en daardoor is de mens uniek. Dat is de bedoeling van de Schepper. Het is aan de mens om dit te realiseren in de korte tijd en de plaats waarin hij leeft.
22-11-2025 Bewapening is noodzakelijk èn een groot kwaad (voor het geval we dit laatste zouden vergeten)
Elke mens komt uit het niets te voorschijn. Hij heeft de wereld waarin hij terechtkomt niet zelf geschapen. Zijn tijdgenoten heeft hij evenmin geschapen en gekozen. Wat is dan zijn antwoord op zijn aanwezigheid? Is het niet zijn roeping om zich verantwoordelijk te gedragen voor wat hem is gegeven, de wereld en zijn tijdgenoten? Een verantwoordelijkheid die zo ver gaat dat hij zichzelf desnoods zal opofferen; zoals iemand die zijn leven waagt om een ander te redden. In die zin is volgens Levinas de verantwoordelijkheid van het individu oneindig. Er zijn geen voorwaarden die er een grens aan kunnen stellen. We kunnen nooit zeggen ’Ik ben nu goed genoeg geweest’. Wie hierover nadenkt, krijgt het idee van de Oneindige, van een God die een appel op ons doet. Hij heeft ons in de wereld geplaatst met een bedoeling. In zekere zin heeft God zich afhankelijk gemaakt van de mensen. De mensen zijn in staat zijn gehele schepping te vernietigen, of de mensen kunnen steeds meer goedheid brengen in de wereld. De mens kan zich als een beest gedragen, of als een heilige. De mens kan het goddelijke in wereld brengen, of God van de wereld verwijderen.
Oorlog en agressie zijn de ergste vormen van onmenselijkheid. Hier handelt de mens diametraal tegen zijn roeping. Om onze naasten te beschermen moeten we ons bewapenen tegen de Derde die hen wil vernietigen. Tegelijkertijd moet ons handelen altijd geïnspireerd zijn om het goede te verrichten, ook voor onze vijanden. Aangezien die inspiratie van God komt, is het noodzakelijk tot Hem te bidden. Is dit niet de kern van wat het joods-christelijk fundament van onze beschaving wordt genoemd? Is het ontbreken hiervan in andere religies en ideologieën er niet de oorzaak van dat de bewapening volledig uit de hand is gelopen?
Vervolg op Substack