opvoedingsproblemen - gedragsproblemen - jeugdcriminaliteit - orthopedagogiek - politiek voor de 21ste eeuw   

Orthopedagogiek les 4: Als niets helpt: een onhandelbare adolescent

In de volgende casus, uit mijn online-praktijk, gaat het om een onhandelbare adolescent bij wie niets heeft geholpen. Ook een psychiatrische opname van twaalf maanden leidde niet tot enig resultaat. Iedereen zit met de handen in het haar, zowel ouders, grootouders als de school. Dergelijke gevallen komen regelmatig voor in mijn praktijk. Online geef ik hetzelfde advies als bij zeer intensieve gezinsbegeleidingen. Mijn doel is een minimale opvoedingssituatie te creëren waarbij het zelfbeeld van de adolescent niet verder wordt aangetast. Als een beetje wederkerig vertrouwen ontstaat en de adolescent in elk geval over basale voorzieningen (een dak boven zijn hoofd en eten) beschikt, is de kans groter dat een uiterst moeilijke periode in zijn ontwikkeling geen dramatische ontknoping heeft.

4.1 Een onhandelbare adolescent

De grootmoeder mailt mij het volgende:

Door te blijven zoeken op internet voor hulp ben ik op jouw website terecht gekomen. Er is een huizenhoog probleem met onze oudste kleinzoon die vijftien jaar en zes maanden oud is. Hij is nooit het gemakkelijkste kind geweest en viel graag op met negatief te zijn, plagen, iets stuk maken, enzovoorts.

Hij ging niet graag naar school en ondanks dat zijn mama (onze schoondochter) én onze zoon (zijn papa), veel met hem bezig was, kon je zijn interesse moeilijk wekken. Ik heb er zelf ook mee bezig geweest, met engelengeduld en héél veel liefde. Hij heeft geen getuigschrift behaald van het basisonderwijs.

Hij is naar een school voor beroepsonderwijs gegaan. Niemand van ons heeft hier ooit neerbuigend over gedaan, want een goeie vakman is zijn geld waard! Daar is het helemaal verkeerd gelopen met vooral allochtone klasgenoten. Wij zijn geen racisten hoor. Ze gaan snoep en sigaretten stelen in de supermarkt. Ze laten een oorbel schieten. Ze roken zelfs al eens wiet en ze hebben seks met een meisje van dertien, waar hij dan ook heel trots op is. Hij spijbelt en wil vaak niet opstaan.

Hij is heel agressief geworden, vooral tegen zijn mama. Zij kon niets goed doen voor hem. Wij zijn dikwijls opgebeld om tot bij hen te komen, toen zijn papa was gaan werken, om hem tot reden te brengen. Naar mij en mijn man luisterde hij nog al eens, ook al was hij heel vergeetachtig met de afspraken die we dan maakten met hem. We namen onze kleinzoon dan mee naar ons en trachtten hem met een positieve ingesteldheid terug tot rust en rede te brengen. We moesten al heel ver zoeken om iets positief over hem te kunnen zeggen en om daar aandacht aan te geven.

Het ging van kwaad tot erger. Zijn ouders hadden ondertussen een goed contact met iemand van Leerlingenbegeleiding. Zij ging hem komen oppikken om hem mee naar school nemen, maar hij wou gaan lopen. De papa van onze schoondochter was daar ook en heeft hem tegengehouden. Onze kleinzoon werd héél agressief en de mevrouw van de Leerlingenbegeleiding  heeft naar de politie gebeld. Ze hebben hem meegenomen en zo is hij opgenomen geweest in de psychiatrie en is hij onder begeleiding van een psychiater na bijna een jaar weer naar huis gegaan met nog nazorg.

Hij heeft dan gekozen om naar een andere school te gaan. Daar ging het na een paar dagen al mis. Hij kwam daar mannen tegen die samen met hem in de psychiatrische kliniek waren geweest en hij vond er medestrijders. Hij droeg de verplichte werkkledij niet, nam geen boeken mee en rookte in school. Hij bleef zomaar wat langer rondhangen in de stad. Hij had conflicten met leerkrachten. Het ging weer verkeerd aflopen. Hij is dan bij ons op kamer komen wonen in samenspraak met zijn ouders en zijn begeleider. We maakten samen met hem een kamercontract op en dat liep een paar weken goed. De zondagavond brachten ze hem en de vrijdagavond deden wij hem terug naar huis. Hij begon weer te spijbelen en had de ene uitsluiting na de andere. We werden steeds onmiddellijk op de hoogte gebracht door de school omdat we dat gevraagd hadden.

De school had al gewaarschuwd om een andere school te zoeken omdat hij onbeleefd was en niet in de school paste. Mijn man die zelf leerkracht is geweest, heeft dan steeds in samenspraak met de ouders, naar allerlei oplossingen gezocht want onze kleinzoon mocht niet meer terugkomen na de vakantie. Als hij dat te weten gekomen is, heeft hij op de verjaardag van zijn mama zich zat gezopen en hij is met een meisje en haar al even zatte moeder mee naar huis gegaan. Wij hebben hem toen bijna honderd keer gebeld. Uiteindelijk heeft dat meisje opgenomen en gezegd dat hij te dronken was om op zijn benen te staan. Er lag heel veel sneeuw en we durfden niets tegen onze kinderen zeggen. Hij had ‘s morgens per sms verjaardagswensen gestuurd naar zijn mama. ‘s Morgens heb ik hem opgebeld en is hij met een bus naar hier gekomen. Hij zag eruit, om nog maar te zwijgen van wat hij gerookt had. Ook de waterpijp kwam nu op zijn programma, en de meisjes met wie hij, zonder voorzorgen, in bed duikt.

Zijn ouders werken allebei, dus ging mijn man weer op pad voor hem zodat hij op leercontract kon gaan. Het lukte om hem wat gemotiveerd te krijgen. Hij woont terug thuis en  gaat nu van woensdag tot zaterdag werken en tot hiertoe gaat dat werken goed. Hij denkt al dat hij daar onmisbaar is en er dè man is, zo zegt hij ons. De maandag moet hij naar school gaan. Maar vorige week ging hij niet naar school. De school heeft ons opgebeld en wij hebben gezegd dat hij ziek was. Maandag is hij weer niet geweest want hij had pijn in zijn rug. Hij heeft een brommer gekocht en rijdt zonder rijbewijs en zonder verzekering. De motor is opgedreven. Hij  rijdt soms met een meisje achterop. Hij vindt dat hij met de bus te lang onderweg is.

We zijn allemaal ten einde raad. Onze kinderen zijn op van bezorgdheid. Wij hebben acht kleinkinderen, maar zitten vol zorgen met die oudste. Het is niet vol te houden en we proberen altijd maar opnieuw om hem te laten inzien hoe hij zijn leven in de vernieling gooit. We vinden niets positiefs meer om daar op voort te bouwen. Als we hem laten vallen is hij helemaal verloren. Het is zo vermoeiend en we zien geen toekomst op die manier. Wij zijn bezorgd voor zijn ouders. Ze zijn ‘op’. Geen mens houdt dat vol, ook wij zien de toekomst erg somber in.

Samengevat: hij rijdt met een brommer, wat niet mag, niet in orde is, duikt wekelijks met andere meisjes in bed en doet niks voor school, rookt en verveelt zich.Hij doet aan geen enkele sport  en hij heeft geen enkele goeie vriend. Ik ben niet zoals jullie is zijn antwoord als wij vragen waarom hij dit allemaal doet.

Het is een lange mail geworden maar eigenlijk is het een noodkreet van mensen die deze jongen niet willen lossen omdat hij anders helemaal verloren is. Soms zeggen we dat hij weer moet opgenomen worden, maar de ervaring heeft geleerd dat hij overal mannen kent die met hem in die instellingen zijn geweest en van al die mannen heeft hij allerlei verkeerde dingen geleerd.

Kan jij ons helpen alstublieft? Kan jij ons een wegwijzer tonen? Geen enkele inspanning is ons teveel, maar onze reserves zijn ook bijna op.

Een bezorgde liefdevolle grootmoeder.

4.2 Mijn antwoord en advies

Het is goed dat je uitvoerig de problemen met jouw oudste kleinkind hebt beschreven. Op die manier krijg ik een goed beeld van wat er gaande is en van wat jullie als grootouders en de ouders zelf al allemaal hebben gedaan. Deze problematiek is mij goed bekend, maar je zult begrijpen dat ik niet zomaar een advies uit mijn mouw kan schudden. Ik zal enkele suggesties doen en dan moeten jullie zelf beslissen wat bruikbaar is, want elke situaties is anders en omdat jullie deze jongen het best kennen zijn jullie de experts.

Ik geef mijn reacties puntsgewijs voor de duidelijkheid:

1. Hij is altijd al een moeilijk kind geweest; dit betekent dat er iets in zijn persoonlijkheid zit dat de problemen mede veroorzaakt. Een jongen die pas in de puberteit lastig wordt, wil in feite vooral zijn vrijheid en privacy veroveren; die problemen gaan dan vanzelf wel over. Bij jouw kleinzoon is dit niet het geval. Erfelijke of biologische factoren spelen een rol.

Dit verklaart ook de moeilijkheid of de onmogelijkheid voor jullie om invloed op hem uit te oefenen. Jullie hebben alles al geprobeerd, vooral een heel liefdevolle benadering. Allemaal tevergeefs. Hij kan ook heel agressief worden tegenover zijn ouders als hem iets in de weg wordt gelegd.

2. Vanaf de basisschool is het leren voor hem een fiasco geweest. Geen enkele school is er dus in geslaagd zijn gedrag ten goede te keren. De leerkrachten waren even machteloos als de ouders en grootouders.

3. Werken met leercontract ging  aanvankelijk goed, maar het spijbelen begint alweer.

4. Hij verveelt zich, schrijf je, maar hij heeft best een spannend leven met veel drank, softdrugs wellicht en seks. Hij rijdt met een brommer zonder rijbewijs (ik hoop dat de ouders een goede familiale verzekering hebben).

5. Hij is al onder psychiatrische behandeling geweest, maar de problemen blijven voortduren. Hem opnieuw ergens plaatsen vind je zelf geen optie meer, want daar ontmoet hij precies de mensen met wie hij het best geen omgang heeft.

4.2.1 Wat kan ik hier nu adviseren?

Het zal duidelijk dat hier gezocht moet worden naar onorthodoxe methoden. Dit wil zeggen dat enkele radicale ingrepen noodzakelijk zijn:

1. Alles wat jullie doen om hem van gedachten te doen veranderen of om hem op het rechte pad te brengen is verloren moeite. Op hem inpraten, hem proberen van iets te overtuigen, hem verwijten, hem veel beloven: dat is allemaal flauwekul en het zet geen zoden aan de dijk. Jullie weten zelf uit ervaring dat dit juist is. Ergo, als jullie dit blijven doen, wordt het alleen maar erger.

2. Over 2 1/2 jaar is hij een jonge, volwassen man die voor zijn eigen leven verantwoordelijk zal zijn. Hoe kan je die periode nu het best overbruggen? Mijn advies is hem gewoon zijn gang te laten gaan, maar hem altijd met veel warmte en liefde op te vangen als hij in de put zit of met hangende pootjes terug naar huis komt; zonder hem uit te vragen of hem te zeggen: 'had je maar naar ons geluisterd'. Neen, gewoon opvangen zodat hij weer tot rust kan komen en zich lichamelijk kan herstellen. Dus wat er ook is gebeurd, laat hem nooit vallen.

3. Het bovenstaande betekent absoluut niet dat ze zomaar alles moet aanvaarden: wat buitenshuis gebeurt is vanaf nu volledig zijn zaak, maar bij zijn ouders thuis of bij jullie moet hij wel respect tonen. Is hij brutaal of agressief, dan zeg je gewoon dat dit je pijn doet en je negeert hem verder door naar een andere kamer te gaan of een blokje om te lopen, desnoods tien keer op een avond. Zodra hij weer beleefd of vriendelijk is, ben je weer even liefdevol naar hem toe, zonder terug te komen op wat daarnet is gebeurd, want dan begint de ruzie weer opnieuw.

4. Het beste zou zijn moest hij met een meisje gaan samenwonen. Zorg dan dat zijn huur wordt betaald en dat hij te eten heeft. Een radicale noodmaatregel is een kamer voor hem te huren en een maandelijks minimum bedrag voor het eten.

De gedachte achter deze vier adviezen is dat jullie vooral moeten oppassen dat zijn zelfbeeld of  zelfvertrouwen, dat wellicht heel laag is, nog dieper inzakt. Dan gaat hij namelijk steeds extremer reageren en raakt hij nog dieper in de put. Als hij weet dat zijn ouders en zijn grootouders hem altijd blijven liefhebben, wat er ook moge gebeuren, dan vindt hij daar ten minste waardering die hij zo nodig heeft.

Wat ik voorstel is niet iets om echt vrolijk van te worden. Als ouder zou ik het ook anders willen. Maar als niets heeft geholpen, dan moet je hem nemen zoals hij is en er het beste proberen van te maken. Als jullie nu zeggen: ’Kijk wij hebben alles gedaan wat we konden, maar het helpt toch niet. Ons valt niets te verwijten. Wij nemen hem zoals hij is en tonen altijd dat wij hem als persoon echt graag zien’, dan zal hij zeker op een of andere manier 'geraakt' worden door die onvoorwaardelijke liefde van jullie. Het duiveltje in hem zal dan misschien bezworen worden.

Ik wens jullie allemaal veel  sterkte toe!

4.2.3 Commentaar

Bij deze casus heb ik helaas geen evaluatie omdat de grootouders niet gereageerd hebben op twee verzoeken om een korte vragenlijst in te vullen. In gelijkaardige situaties werden met deze adviezen vrijwel altijd goede resultaten geboekt. Het is eenmaal helemaal fout gelopen toen de vader, een oud-militair, van geen compromissen wilde weten en zijn zoon altijd de deur uitwees. Deze jongen bracht zijn nachten door in verlaten treinstellen. De volgende ochtend kwam hij regelmatig bij mij op de universiteit een kopje koffie drinken en kon hij in de kantine ontbijten. De moeder had thuis niets te zeggen en was doodsbang van haar man. Hij had ook, via mijn bemiddeling, contact met een instelling voor verslavingszorg, maar ook daar stonden ze machteloos. Enkele jaren later is deze jongen aan een overdosis gestorven.

Waarom helpen deze adviezen meestal wel? In de eerste plaats wordt de reeds besproken onvoorwaardelijke grondhouding in de adviezen sterk benadrukt. De ouders en de grootouders hadden in feite die houding altijd al aangenomen. Het was dan voldoende hen te adviseren hoe zij hun rol anders konden invullen om verlost te worden van alle ellende en ruzies, die ook op hun zoon en kleinzoon een destructieve invloed hebben. Hoe hun rol anders wordt ingevuld, wordt in de volgende twee alinea’s toegelicht. 

Ten tweede wordt door die adviezen de rust enigszins hersteld. De ouders en grootouders moeten niet meer van alles gaan proberen om zijn gedrag te veranderen. Het is voldoende dat ze ervoor zorgen dat hij een dak boven zijn hoofd heeft en te eten heeft. Verder kunnen zij zich beperken tot hem met veel warmte en liefde opvangen zodra hij weer in nesten zit. Komt hij bij hen op bezoek, dan wordt hij gewoon hartelijk opgevangen zonder hem uit te horen. Het is voldoende belangstelling te tonen voor wat hij uit zichzelf te vertellen heeft. Niet uitvragen, maar doorvragen is het devies. Doorvragen betekent dat hij verder kan uitweiden over de dingen die hij belangrijk vindt. Aan mijn studenten gaf ik vaak het advies om vijftien minuten te luisteren om zelf drie minuten aan het woord te zijn: zo creëer je een goede basis om de ander te motiveren om ook naar jou te luisteren.

Worden deze adviezen opgevolgd, dan wordt deze onhandelbare zoon als een volwassene behandeld. Hij is zelf verantwoordelijk voor zijn daden, maar als hij in de problemen zit, is hij altijd welkom. Ten koste van alles moet worden vermeden dat hij weer verwijten naar zijn hoofd krijgt geslingerd of dat zijn ouders hem kritiseren en de les willen spellen. Als dit hen lukt, dan zullen in zijn beleving zijn ouders en grootouders de hartelijke mensen zijn bij wie hij altijd terecht kan.

Risico’s zullen er zeker blijven. Dat geldt trouwens voor alle kinderen. In deze casus proberen we de risico’s te verminderen door een minimum aan veiligheid te creëren, namelijk een dak boven zijn hoofd, voeding en mensen bij wie hij altijd terecht kan. Wie wordt hierdoor niet geraakt?

Overzicht 7 lessen:

KLIK OP AFBEELDINGEN VOOR MEER INFORMATIE ( mijn twee boeken verschenen in januari 2018):

STARTPAGINA